Dode op een Workumer kalkschuit te Edam in 1604 zie ook: Sippe Heres in de Purmer bij Edam vermoord in 1624
De Keet Oost en Kaaipoort te Edam Het is april 1604. In de haven van Edam ligt een Workumer schuit geladen met kalk. De kalk zal worden gebruikt voor de vestingmuren, waar op dat moment druk aan wordt gewerkt. Edam heeft zelf nog geen kalkovens, zodat de kalk van elders, o.a. van Workum, aangevoerd moet worden. Coenraet Sibolts en zijn vrouw Aaltgen Vredericx liggen met hun schuit geladen met kalk aan de keten in de haven van Edam. De 16 jarige Workumer Wijbe Jelles vaart mee als knecht. 's Avonds 14 april nuttigen ze gedrieën het maal. Tussen 7 en 8 uur gaat Wijbe Jelles in het vooronder in de kooi. 's Morgens omstreeks 5 uur staat de schipper Coenraet op. Hij vindt het vooronder gesloten. Nadat hij het heeft geopend om Wijbe te wekken, vindt hij hem dood in zijn kooi. Wijbe heeft een grote hoeveelheid van "vreysschen" (bloedblaren?) voor zijn mond , zonder dat hij door iemand gestoten en geslagen is. De schout Mathijs Jansz. en de schepenen Bouwen Heijnsz. ende Claes Martsz. Lou van Edam worden er bij geroepen. Ze komen tot de conclusie dat Wijbe Jelles is gestikt ten gevolge van de damp van enige kolen die in het vooronder in een smoorpot stonden. Een smoorpot of doofpot is een pot waar de nog niet uitgebrande brandstof in wordt gestopt. Doordat de pot luchtdicht gesloten kan worden, stopt de verbranding al gauw, wegens gebrek aan zuurstof. Hout kan in de doofpot verkolen tot houtskool. Door het onvolledig verbranden van koolstof, fossiele brandstoffen of andere brandbare stoffen die koolstofverbindigen bevatten ontstaat kolendamp. Wijbe Jelles Wijbes is waarschijnlijk overleden ten gevolge van kolendampvergiftiging. Een van de symptomen is dat de lippen blauw kleuren. de Workumer kalkovens 1664 detail plattegrond 1664 Jacob van Meurs Onderstaand verslag wordt opgemaakt door de schout en schepenen:
Op huyden deesen 15e aprilis anna 1604 is alhier bij schout ende schepenen onderge- schr. gevisiteert en besichticht ten versoecke van Coenraet Siboltsz. ende Aeltgen Vredericxdr. van Workum in Vrieslant leggende met haer schuyte geladen met calck aende keeten tot Edam inde haven seeckere jongman met haer vaerende genaemt Wijbe Jelles mede van Worckum out omtrent 16 jaeren leggende doot int voor onder in sijn koeyen vande selve schuyte welcken jongman opden 14e savonts nock kloek gesont was met haer sijn volle avontmael gegeten ende daernae tusschen seven ende acht uren int vooronder te koeije gegaen sulcx sij verclaerden ende dat den voorn. schipper smorgens omtrent vijff ure opstaenden het vooronder dicht toe geleyt heeft gevonden ende daerin getreeden om den jongen te wecken bevont den selven doot hebbende ende groot menichte van vreysschen voor sijn mont sonder dat d selve van ijemant gestooten ende geslagen es geweest maer so sij presumeerden gesmoort te weesen door de dompe van eenig coolen die int vooronder stonden in een smoorpot sulx dat de voors. schout ende schepenen haer genoech daervan hebben geinformeert. Aldus gedean bij Mathijs Jansz. schout Bouwen Heijnsz. ende Claes Martsz. Lou schepenen ten dagen als boven in kennisse mijns	Op heden 15 april 1604 is alhier door schout en schepenen onder- getekenden bezocht en bezichtigd op verzoek van Koenraat Sibolts en Aaltsje Frederiks van Workum in Fryslân, liggende met hun schuit geladen met kalk aan de keten te Edam in de haven. Een zekere jongeman, die met hen vaart, genaamd Wibe Jelles, ook van Workum, oud ongeveer 16 jaar, ligt dood in het voor- onder in zijn kooi van de schuit. De jongeman was op de 14e 's avonds nog helder en gezond en heeft met hun zijn gehele avondmaal gegeten. En daarna tussen zeven en acht uur in het vooronder in zijn kooi gegaan is. Zoals zij verklaarden. En dat de voornoemde schipper 's morgens omstreeks vijf uur terwijl hij opstond, het vooronder gesloten heeft gevonden en toen hij daarin ging om de jongen te wekken, was deze dood en had een grote hoeveelheid van "vreysschen" (bloedblaren?) voor zijn mond, zonder dat deze door iemand gestoten en geslagen was, maar ze veronderstellen dat hij gesmoord is door de damp van enige kolen die in het vooronder in een "smoorpot" (doofpot) stonden. Op deze wijze zijn onderstaande schout en schepenen genoeg overtuigd. Aldus gedaan door Mathijs Jans, schout Bouwe Heins en Klaas Marts Lou schepenen zelfde dag als boven mij bekend
Bovenstaande gegevens komen uit het "Informatie-boeck der Stede Edam begonnen Anno 1540 - 1708", dat wordt bewaard in de bibliotheek van het Waterlandsarchief te Purmerend. www.waterlandsarchief.nl
met dank aan: Lydia Hoogland genealogie@genpage.nl www.genpage.nl en de heer Rijswijk (informatie over de Edammer kalkovens en bouw van de vestingmuren)