Oudste boekhandel



Oudste boekhandel in Fryslân
‘Het Boekhuis’ in Workum
is hofleverancier


De oudste boekhandel van Nederland staat in Workum, een van de fraaie elf steden in Fryslân. Boekhandelaar Vincent Stumpel staat in een lange traditie. Zijn firma bestaat maar liefst 300 jaar en is daarmee de oudste boekhandel in Fryslân en misschien wel van Nederland. Donderdag 29 oktober 2020 heeft de Friese boekhandelaar het predicaat ‘Hofleverancier’ overhandigd gekregen.


"Bij Koninklijke Beschikking Hofleverancier"

Op donderdag 29 oktober 2020 heeft de commissaris van de Koning de heer drs. A.A.M. Brok om 16.30 uur in ‘Het Boekhuis’ te Workum het ‘Predicaat Hofleverancier’ persoonlijk overhandigen aan de eigenaar van de winkel. In verband met corona heeft dit in zeer kleine kring plaats gevonden.


Driehonderd jaar bestaan van de boekhandel in Workum

Aanleiding tot indienen van een aanvraag tot Predicaat Hofleverancier is het 300 jarig bestaan van de boekhandel in Workum. ‘Het Boekhuis’ is namelijk de oudste winkel van Fryslân. Dit is gebleken uit een onderzoek van de Leeuwarder Courant. Maar misschien is het ook wel de oudste boekhandel van Nederland.
Heel bijzonder is dat sinds 1719 (toen was er de eerste vermelding van de winkel) precies is na te gaan wie de boekhandel in bezit had. De boekhandel is in 300 jaren zo’n acht keer van eigenaar gewisseld.


Het zit in de familie….

Vincent Stumpel heeft de boekhandel overgenomen op 1 mei 1981, inmiddels is hij bijna 40 jaar boekhandelaar. Destijds was de naam ‘Boekhandel Gaastra’, een bekende familienaam in Workum. In 1996 is de naam van boekhandel Gaastra veranderd in “Het Boekhuis”.

Zelf komt Vincent uit een echte boekhandelsfamilie: Boekhandel Stumpel is gevestigd in Noord-Holland met meerdere vestigingen. Ook zij voeren het Predicaat Hofleverancier (sinds 2005)! Het zit in de familie…

In de 300 jaar dat het bedrijf bestaat heeft het slechts 3 verhuizingen gekend. Die zijn binnen een straal van 200 meter in het stadje Workum.


Historie

Olingius is gevestigd in het pand 't Vergulden Hoofd
het pand waar de koets voor staat
de buurman Isaac Verweij woont in het pand rechts daarvan
gedeeltelijk verscholen achter de luifel van het waaggebouw

Olingius

In 1719 verhuist Petrus Olingius op ongeveer 24-jarige leeftijd naar Workum. Hij komt te wonen op de Merk (hartje centrum van Workum) waar nu het hotel-restaurant “de Gulden Leeuw” is. Eerst huurt hij het (van wachtmeester Breusecum voor 35 gulden per jaar), maar al snel (in 1720) koopt hij het pand. Vanuit dit pand begint hij een drukkerij/boekhandel. Zijn vader (Melchezidek Olingius) was ook al boekhandelaar en drukker in Heerenveen.


In 1750 komt hij te overlijden en de firma wordt doorgezet onder de naam “weduwe van Petrus Olingius” . Eerst door zijn vrouw Pierke Simons en later in 1768 door zijn drie kinderen: Melchezidek, Fokeltje en Simonides handelende onder de naam “erven van Petrus Olingius”.



Verwey en Annema

Dit duurt tot 1804, dan verkoopt de familie Olingius het pand aan Isaac Verwey (hun buurman). Isaac Verwey komt uit Franeker waar hij lector was aan de Latijnse school. Isaac Verwey heeft in de korte tijd dat hij eigenaar is 34 boeken uitgegeven.


Reeds in 1806 gaat de zaak over naar een werknemer in de drukkerij Folkert Annes -later Annema geheten. Rond deze tijd verhuist de zaak ook naar de overkant van de Merk en komt te zitten in het pand Merk 23 waar nu de viswinkel van Bijlsma is gevestigd.
in 1810 huurt Folkert Annes Merk 23 van Sybren Feddes weduwe
naast de Sociëteit Harmonie


Brandenburgh – De Friso vanaf 1871

In 1819 komt de heer Annema te overlijden en wordt de zaak overgenomen door Hessel Brandenburgh. Deze familie zal de zaak lang in bezit houden. Na het overlijden van Hessel Brandenburgh wordt de zaak voortgezet door Lieuwe Brandenburgh, zijn zoon, die al sinds 1844 in de zaak van zijn vader werkt. Hij overlijdt in 1868 en de zaak wordt voortgezet door Hessel Brandenburgh jr. Die begint in 1871 met een lokale krant ‘De Friso’. Deze krant bestaat nog steeds en verschijnt wekelijks.

de eerste Friso verschijnt op woensdag 29 maart 1871
u kunt de Friso hier lezen


In 1879 gaat hij een vennootschap aan met Yme Ruurd Kuipers, die in 1887 de zaak overneemt, maar blijft handelen onder de naam Brandenburgh.

Op 15 december 1885 overlijdt buurman de koper- en blikslager Bauke Andries de Jong, op 74-jarige leeftijd. Zijn weduwe Rikske Pannenborg verkoopt haar woning met de grote klokgevel en de blik- en koperslagerij met de trapgevel voor fl. 5258 aan Yme Ruurds Kuipers.

Snelpersdrukkerij, Boekhandel enz.
geheel links staat met de armen in de zij Tjipke de Vreeze

De blik- en koperslagerij wordt de drukkerij terwijl Yme Kuipers er naast in het pand met de grote klokgevel gaat wonen. De drukkerij op Merk 23 wordt verkocht aan Uilke de Vreeze, die het verhuurt aan zijn zoon Tjipke.


Gaastra sinds 1901 – adres Noard 17 sinds 1904

In 1901 wordt de boekhandel/drukkerij overgenomen door Tjerk Gaastra, maar blijft voorlopig handelen onder de naam Brandenburgh & Zn. Op 22 mei 1904 branden beide panden af.

Leeuwarder Courant
woensdag 25 mei 1904:

 Workum, 22 Mei. Door het omvallen van
een petroleumkachel ontstond gistermiddag om
5 uur brand in de heerenhuizinge bewoond door
den heer IJ. Kuipers. Hoewel door den dich-
ten rook  het onheil aanvankelijk niet van  groo-
ten omvang leek, nam toch het vuur allengs
zulke afmetingen aan, dat ten slotte het gan-
sche gebouw in lichtelaaie stond. Ofschoon de
beide spuiten met bekwamen spoed aanwezig
waren en door de brandweer zeer tactvol werd
opgetreden, viel aan blusschen niet te denken.
Alle krachten werden dan ook geconcentreerd
op de belendende perceelen, wat niet beletten
kon, dat ook het gebouw Friso van denzelfden
eigenaar, ten deele door de vlammen werd
vernield. De huizen der heeren S. S. Gaastra
en L. de Vreeze ofschoon ook reeds door het
woedend element aangetast konden ten koste
van veel waterstralen worden behouden. Voorts
werd het hoekhuis van de heer D. J. de Boer
aan de overzijde gelegen nog tijdig voor het
gevaar van verbranding behoed.
 Een ontzaglijke menigte sloeg het schouwspel
gade.
 Uit het perceel van den heer Kuipers is zeer
weinig gered. Naar wij vernemen dekt de
verzekering deels de schade.

Op de plek van de afgebrande panden verrijst een nieuw pand (Merk 24), waar Bauke Gaastra, de vader van Tjerk  komt wonen.

Yme Kuipers verhuist samen met Tjerk Gaastra naar Noard 17, voorheen de Lange Workumer Koek Fabriek van Glastra.

de Lange Workumer Koek Fabriek
in het wit in de deuropening bakker Wiebe Glastra

Bouke Gaastra neemt de zaak over van zijn vader Tjerk over na diens overlijden in 1940, hij trouwt na de oorlog met Engelien van Lith. Zij zet de zaak voort na diens overlijden in 1963.

In 1966 worden de drukkerij en de boekhandel gescheiden. De boekhandel blijft op Noard 17 en de drukkerij wordt verkocht aan de familie Hunia, die - de cirkel is rond - op dat moment op de Merk van Workum hun bedrijf hebben.


Zoals hierboven reeds vermeld koopt Vincent Stumpel ‘Boekhandel Gaastra’ op 1 mei 1981.